31 sierpnia 2021 Rada Ministrów złożyła do prezydenta Andrzeja Dudy wniosek o wprowadzenie na 30 dni stanu wyjątkowego na części terytorium RP, obejmującym 183 miejscowości (115 w woj. podlaskim i 68 w woj. lubelskim), uzasadniając to kryzysem migracyjnym na granicy Polski z Białorusią oraz wrześniowymi ćwiczeniami wojskowymi Zapad-2021, które odbędą się m.in. na poligonach Białorusi w pobliżu granicy z Polską. Dwa dni później prezydent zgodził się na wprowadzenie stanu wyjątkowego, podpisując rozporządzenie w tej sprawie, które tego samego dnia ukazało się w Dzienniku Ustaw i zaczęło obowiązywać.

Jakie ograniczenia zostały wprowadzone?

Szef MSWiA Mariusz Kamiński zapowiedział, że restrykcje na obszarze przygranicznym będą w jak najmniejszym stopniu dokuczliwe dla mieszkańców tamtych miejscowości. Pozostawiona zostanie więc m.in. możliwość odwiedzania najbliższych, udziału w praktykach kultu religijnego, pracy zarobkowej, prowadzenia działalności gospodarczej lub rolniczej, realizowania usług pocztowych, dostawczych i zaopatrzeniowych oraz pobierania nauki lub odbywania studiów.

Znaczne ograniczenia zostaną wprowadzone dla osób z zewnątrz. Jak mówił szef MSWiA, nie będzie możliwości organizowania „żadnych wycieczek, żadnych happeningów i manifestacji”. Osoby nieuprawnione do przebywania na terenie obowiązywania stanu wyjątkowego – np. dziennikarze lub aktywiści próbujący się skontaktować z cudzoziemcami na granicy – na jego opuszczenie mają czas do godziny 24:00.

Poniżej lista ograniczeń wprowadzonych przez rozporządzenie:

• zawieszenie prawa do organizowania i przeprowadzania zgromadzeń;
• zawieszenie prawa do organizowania i przeprowadzania imprez masowych oraz prowadzonych w ramach działalności kulturalnej imprez artystycznych i rozrywkowych, niebędących imprezami masowymi;
• obowiązek posiadania przy sobie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość (w przypadku osób, które ukończyły 18 lat) lub  legitymacji szkolnej (w przypadku osób uczących się, które nie ukończyły 18 lat);
• zakaz przebywania w ustalonym czasie w oznaczonych miejscach, obiektach i obszarach;
• zakaz utrwalania, nagrywania i fotografowania wyglądu lub innych cech określonych miejsc, obiektów lub obszarów granicznych oraz osób je strzegących;
• ograniczenie prawa posiadania broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych oraz innych rodzajów broni poprzez wprowadzenie zakazu ich noszenia;
• ograniczenie dostępu do informacji publicznej dotyczącej czynności prowadzonych na obszarze objętym stanem wyjątkowym w związku z ochroną granicy państwowej oraz zapobieganiem i przeciwdziałaniem nielegalnej migracji.

2 września w godzinach opublikowane zostały rozporządzenia Rady Ministrów oraz ministra SWiA ws. ograniczeń wolności i praw oraz ograniczenia prawa posiadania broni palnej i amunicji w związku z wprowadzeniem stanu wyjątkowego. Tego samego dnia Mariusz Kamiński poinformował o montowaniu tablic informacyjnych przy wjazdach do miejscowości objętych stanem wyjątkowym.

Kiedy Sejm zajmie się rozporządzeniem?

Art. 231 Konstytucji mówi, że:

Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Dodatkowy dzień posiedzenia izby niższej polskiego parlamentu wyznaczony został na poniedziałek 6 września. Obrady rozpoczną się o 16:30. Rozpatrzenie rozporządzenia prezydenta będzie jedynym punktem obrad. Kluby i koła dostaną możliwość składania oświadczeń.

Pierwszy stan nadzwyczajny od 1981 r.

Konstytucja RP uchwalona w 1997 r. przewiduje trzy takie stany: wojenny (na wypadek agresji zewnętrznej), wyjątkowy (w sytuacji wewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa) i klęski żywiołowej (na wypadek katastrof naturalnych).

Od 22 lipca 1983 r., tj. momentu zniesienia wprowadzonego prawie dwa lata wcześniej stanu wojennego, do 2 września br. w Polsce nie ogłoszono żadnego ze stanów nadzwyczajnych, również w obliczu dużej powodzi z 2010 r., czy tragicznych nawałnic z 2017 r. Prof. Piotr Matczak z Wydziału Socjologii UAM stwierdził, że fakt, iż „po 1997 roku stan nadzwyczajny nie został w Polsce ogłoszony należy traktować jako pewien ewenement”. W swoim tekście na ten temat podkreśla, że od tego czasu miały miejsce sytuacje uzasadniające ogłoszenie stanu klęski żywiołowej. Co więc stanęło rządzącym na przeszkodzie w podjęciu takiej decyzji?

W szczególności, obecne regulacje zakładają pokrycie kosztów z budżetu państwa, co mogło skłaniać rządy do niewprowadzania stanów nadzwyczajnych.

Ponadto Matczak podkreślił, że względy historyczne – przede wszystkim pamięć o okresie stanu wojennego 1981–1983 – nie mają już kluczowego znaczenia.

• Rozporządzenie prezydenta
• Porządek obrad
• Twitter Sejmu RP
• Zakaz nagrywania i fotografowania wizerunku funkcjonariuszy jednym z obostrzeń stanu wyjątkowego. Wąsik o restrykcjach
• Prof. Piotr Matczak. Stan nadzwyczajny