Polska w latach 1955-1991 należała do Układu Warszawskiego, organizacji polityczno-militarnej będącej pod dominacją ZSRR. Transformacja ustrojowa zapoczątkowana w 1989 r. w Polsce doprowadziła do utworzenia pierwszego demokratycznego rządu. Na jego czele stanął Tadeusz Mazowiecki.

Mazowiecki w swoim exposé – przed którym zasłabł, gdyż, jak określił, przez chwilę był w takim samym stanie jak polska gospodarka – nakreślił plan dalszej polityki zagranicznej Polski.

„Chcemy Polski otwartej na Europę i świat. Polski, która bez kompleksu niższości daje wkład w tworzeniu materialnych i kulturalnych dóbr” – powiedział pierwszy demokratyczny premier Polski od czasów II wojny światowej.

Jak oceniał w swoim artykule opublikowanym 2014 r. w „Polityce” ambasador RP w USA w latach 1994-2000, czyli świadek tamtejszych wydarzeń, Jerzy Koźmiński, wejście Polski do NATO miało dać jej gwarancję bezpieczeństwa ze strony mocarstw zachodnich.

Stwarzało to też zupełnie nową sytuację dla Zachodu, który miał przyjąć kraj z regionu, gdzie dochodziło wcześniej do najkrwawszych starć oraz dawnej strefy wpływów Rosji. Oznaczało to wtedy pogorszenie stosunków z Moskwą. Obalało to porządek jałtański, doszło do „triumfu sprawiedliwości nad historią” jak mówił Javier Solana.

Sama idea rozszerzenia NATO na kraje wschodnie pojawiła się wśród amerykańskich analityków z RAND Corporation w 1993 r. Pomysł ten wówczas uznawano za nierealny.
Kontrargumentami do przyjęcia krajów z Europy Środkowo-Wschodniej był m.in. fakt, że kraje te były słabo rozwinięte gospodarczo, a zimna wojna de iure się skończyła.

Wraz z wyborem Billa Clintona na prezydenta utworzono Biuro do spraw Poszerzenia i Ratyfikacji NATO (NERO).

W maju 1997 r. Rosja podpisała z NATO Founding Act, co osłabiło sceptyczne zapędy wśród polityków. Także działania dyplomatów, Polonii, czy też jednego z najbardziej znanych i szanowanych politologów prof. Zbigniewa Brzezińskiego miały ogromny wpływ na wstąpienie Polski do NATO.

Polska wstąpiła do NATO 12 marca 1999 r. Rządy sprawowała wówczas centroprawicowa i proeuropejska koalicja AWS-UW na czele, której stali premier RP Jerzy Buzek (AWS) oraz wicepremier prof. Leszek Balcerowicz (UW). Wówczas szefem MSZ był prof. Bronisław Geremek z Unii Wolności (senat RP uchwalił rok 2022 rokiem jego imienia). Prezydentem był Aleksander Kwaśniewski z SLD. Nie można też zapomnieć o roli poprzednich rządów w tym procesie, czy przede wszystkim byłego prezydenta Lecha Wałęsy.

Był to ogromny sukces w dążeniu na Zachód, który wbrew oczekiwaniom sceptyków okazał się zbawienny. Co widać na przykładzie Ukrainy. Nie byłoby Polski bez NATO.

– 12 marca 1999 roku ostatecznie zakończył się pojałtański porządek świata i wywołany przez niego podział na strefy wpływów. Wstępując do NATO, w pełni dołączyliśmy do zachodniej wspólnoty, zawsze byliśmy w niej kulturowo, dołączyliśmy politycznie i militarnie. To wielkie wydarzenie dla Polski, Europy i świata – powiedział o dzisiejszej rocznicy prezydent RP Andrzej Duda, dodając także: „Obecność w NATO, jak i Unii Europejskiej, to polska racja stanu”.