W niedzielę dziewiątego czerwca 2024 roku Polacy udadzą się do lokali wyborczych, by wybrać 52 przypadających na nasz kraj europosłów. Jaka jest rola izby, w której będą oni zasiadać w systemie prawa europejskiego? Zapraszam na krótki przegląd historii i kompetencji parlamentu europejskiego.

Wczoraj i dziś

Początki tej instytucji sięgają 1952, kiedy to powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali. Na samym początku był on niejako wspólną izbą, spajającą trzy wspólnoty europejskie: wspomnianą już EWWiS, Europejską Wspólnotę Gospodarczą, oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Pierwszy europarlament (nazywający się wówczas “Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne”) zebrał się w 1958 roku w Strasburgu i liczył 142 członków.

W pierwszym okresie istnienia tej izby nie byli oni wybierani w wyborach bezpośrednich, a mianowani przez parlamenty państw członkowskich. Dopiero na szczycie w Paryżu w 1974 roku podjęto decyzję, że od 1978 roku (lub od kolejnych wyborów) członkowie tej izby będą wyłaniani w wyborach bezpośrednich. Pierwsze wybory europarlamentarne odbyły się w 1979 roku. Sama instytucja nie posiadała wówczas zbyt szerokich uprawnień, pełniąc głównie rolę konsultacyjną. Jednakże wraz ze stopniowym tworzeniem się zrębów tego, co dzisiaj rozumiemy pod pojęciem Unii Europejskiej jego kompetencje ulegały zwiększeniu. Jednolity Akt Europejski, Traktat z Maastricht oraz Traktat Amsterdamski były istnymi kamieniami milowymi w historii tej instytucji.

Dzisiejszy Parlament Europejski jest diametralnie różny od Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego z 1958 roku. Jedną z rzucających się w oczy różnic jest liczba deputowanych. Na początku było ich 142, dzisiaj w tej izbie zasiada ich 705 (wynikało to z rozszerzania się Wspólnoty). Pytanie brzmi: czym oni się zajmują?

No właśnie, czym?

Jak już to było wspomniane, w początkowym etapie swojego istnienia Parlament Europejski pełnił głównie rolę konsultacyjną, jednakże stopniowo ulegało to zmianie. Już w 1970 roku na mocy Traktatu Luksemburskiego izba otrzymała szersze uprawnienia budżetowe, a w kolejnych latach nabyła między innymi takie kompetencje jak wydawanie zgody na akcesję danego kraju do Wspólnoty (która jest obligatoryjna dla procesu akcesyjnego), Traktat z Maastricht natomiast nadał mu prawo do zatwierdzania składu Komisji Europejskiej, na mocy Traktatu z Amsterdamu został zrównany w roli współprawodawcy z Radą Europejską. Jego władza wykonawcza została zwiększona wraz z przyznaniem mu prawa do zatwierdzania kandydata na przewodniczącego KE. Traktat z Nicei, który miał przygotować Unię Europejską na nadchodzące rozszerzenie jeszcze bardziej rozszerzył procedurę współdecyzji. To właśnie do takiej Wspólnoty dołączyła w 2004 roku wraz z 9 innymi krajami Polska. Przy powstawaniu kolejnego traktatu modyfikującego zasady działania UE brał już udział również nasz kraj. Mowa tutaj o tzw. Traktacie Lizbońskim, który w znaczący sposób zmodyfikował prawa na których zasadza się Unia Europejska, oraz zmienił kompetencje Parlamentu Europejskiego. Artykuł 14. Traktatu o Unii Europejskiej mówi, że “Parlament Europejski pełni, wspólnie z Radą, funkcję ustawodawczą i budżetową.Pełni funkcje kontroli politycznej i konsultacyjne zgodnie z warunkami przewidzianymi w Traktatach. Wybiera przewodniczącego Komisji.”, opisując obecne miejsce europarlamentu w systemie prawodawstwa europejskiej wspólnoty. Przejdę teraz do krótkiego przedstawienia trybu pracy europarlamentu.

Działania Parlamentu Europejskiego mają dwa etapy, pierwszy z nich przebiega w komisjach, drugi na sesjach plenarnych. Istnieje łącznie 20 komisji parlamentarnych i 3 podkomisje, analizują one wnioski ustawodawcze, w ich ramach europosłowie zgłaszają i wprowadzają poprawki, mogą też odrzucić wnioski. Natomiast na sesjach plenarnych europosłowie głosują nad prezentowanymi przez komisje projektami i poprawkami. Odbywają się one zwykle przez cztery dni w miesiącu w Strasburgu, ekstraordynaryjne (dodatkowe) sesje mogą się również odbyć w Brukseli.

Swego rodzaju ciekawostką jest, że każdy obywatel UE (lub każdy przebywający legalnie na jej terytorium) może złożyć do europarlamentu petycję, wnosząc o zajęcie przez niego stanowiska wobec jakiejś sprawy. Prawo takie przysługuje również przedsiębiorstwom i organizacjom mającym swoją siedzibę na terytorium UE.

Jak widzimy na powyższych przykładach Parlament Europejski przeszedł na przestrzeni lat proces, który całkowicie zmienił jego rolę w systemie prawnym Unii Europejskiej. Część odpowiedzi na to, jaki będzie dalszy kierunek zmian w kwestii kompetencji nie tylko PE, ale i całej Wspólnoty, poznamy już 9 czerwca.